Terwijl de kop van de romp van de koning rolt en andere Europese koningshuizen Frankrijk de oorlog verklaren, gooien de revolutionairen in Parijs het roer om. Het feodale stelsel wordt opgedoekt en voor de wet is nu ieder mens gelijk. Op 22 september 1792 wordt de Eerste Franse Republiek uitgeroepen. Een nieuwe moraal, een nieuw systeem, een nieuwe geschiedenis… een nieuwe tijd! Niets minder dan een nieuwe kalender moet deze radicale omslag markeren: de Fransen beginnen weer bij jaar één. Welkom in 227!
Een nieuwe moraal, een nieuw systeem, een nieuwe geschiedenis … een nieuwe tijd!
De Franse revolutionairen hadden een aantal redenen om de oude kalender over boord te gooien. Het voorheen zo dominante katholicisme moest uit het publieke leven worden verbannen. De gregoriaanse kalender was in hun ogen dus volstrekt ongepast voor het nieuwe seculiere Frankrijk. De gregoriaanse jaartelling, die wij vandaag de dag gewoon weer hanteren, begint bij de geboorte van Christus. Iedere dag van het jaar is de naamdag van een heilige en alle vrije dagen zijn te danken aan een religieuze rust- of feestdag.
Een andere belangrijke motivatie was het rationaliseren en nationaal standaardiseren van maten van tijd en ruimte. Dit idee kwam uit de koker van de verlichtingsdenkers uit de 18e eeuw. Het decimaal metriek stelsel werd in heel Frankrijk ingevoerd (10 millimeter in 1 centimeter, 10 centimeter in 1 meter etc.). Er is ook even gespeeld met een decimale dagindeling, waarin ieder etmaal bestond uit tien uren van elk honderd minuten, maar die hervorming heeft niet lang standgehouden. In de nieuwe kalender, ontworpen door de wiskundige Charles-Gilbert Romme, kwamen deze atheïstische en rationele principes terug. Het jaar bestond nu uit 12 maanden van 30 dagen, opgedeeld in 3 weken (of décade) van 10 dagen. Verwijzend naar de seizoenen kregen de maanden nieuwe namen:
| Vendémiaire | De maand van de wijnoogst | septembre-octobre |
| Brumaire | De maand van de mist | octobre-novembre |
| Frimaire | De maand van de kou | novembre-décembre |
| Nivôse | De maand van de sneeuw | décembre-janvier |
| Pluviôse | De maand van de regen | janvier-février |
| Ventôse | De maand van de wind | février-mars |
| Germinal | De maand van het ontkiemen | mars-avril |
| Floréal | De maand van de bloemen | avril-mai |
| Prairial | De maand van de weiden | mai-juin |
| Messidor | De maand van de graanoogst | juin-juillet |
| Thermidor | De maand van de hitte | juillet-août |
| Fructidor | De maand van het fruit | août-septembre |
In plaats van de katholieke heiligendagen door het jaar heen, kregen alle dagen een andere symbolische betekenis mee. De ‘ware schatten van de rurale economie’, planten, dieren en instrumenten, werden op een voetstuk geplaats: 27 Floréal werd de dag van de bieslook, 13 Nivôse de dag van het leisteen, 12 Messidor van de artisjok 9 Frimaire van de jenever.
Het jaar bestond nu uit 12 maanden van 30 dagen, opgedeeld in 3 weken (of décade) van 10 dagen.
Een jaar dat bestaat uit twaalf maanden van 30 dagen telt 350 dagen. Maar omdat een zonnejaar 356 dagen telt, moest men aan het eind van het kalenderjaar een aantal aanvullende dagen toevoegen. Deze dagen werden de sans-culottides genoemd, vernoemd naar de revolutionaire sansculotten:
- de dag van de deugd (jour de la vertu)
- de dag van het vernuft (jour du génie)
- de dag van de arbeid (jour du travail)
- de dag van de mening (jour de l’opinion)
- de dag van de beloning (jour des récompenses)
- de dag van de revolutie (jour de la révolution)
De realiteit bleek weerbarstiger dan gehoopt. De nieuwe kalender heeft het 13 jaar volgehouden, van 1793 tot 1806. Een van de belangrijkste pijnpunten was de wekelijkse rustdag die de werkenden door de neus werd geboord. Al vanaf 1800 was de republikeinse décade alleen nog voor ambtenaren verplicht. De rest van het land mocht weer de weekindeling van voorheen gebruiken.
Zo nu en dan dwingt een enthousiaste geschiedenisdocent zijn leerlingen nog tot het leren van de maanden van de revolutionaire kalender. Maar verder is de wereld deze hervorming allang weer vergeten. En toch heeft de kalender een mooie poëtische functie die misschien actueler is dan je zou denken. Het leest als een manifest voor de ecologische revolutie die onze tijd goed zou kunnen gebruiken.