In Kaapverdië, een archipel voor de westkust van Afrika, is Portugees de officiële taal. Maar vrijwel de hele bevolking spreekt ook Crioulo, oftewel Kaapverdiaans Creools. Nadat het land in 1975 onafhankelijk werd van Portugal, heeft het Crioulo meer aanzien gekregen. Inmiddels is men al tientallen jaren bezig te onderzoeken of en hoe het Crioulo kan worden ingevoerd als de tweede officiële taal van Cabo Verde.
In 1492 werd de Kaapverdische eilandengroep aangedaan door ontdekkingsreizigers in dienst van Hendrik de Zeevaarder, de Portugese prins die veel reizen financierde die leidden tot het ontstaan van het Portugese wereldrijk. Kaapverdië was een belangrijke doorvoerhaven om slaven van Afrika naar de Nieuwe Wereld te vervoeren. Crioulo is dan ook een mengtaal van het Portugees en verschillende Afrikaanse talen. Volgens deskundigen is het zelfs een van de oudste, levende Creoolse talen. De twee talen bestaan al eeuwenlang naast elkaar. Eerst werd Crioulo beschouwd als een dialect van het Portugees, maar inmiddels zijn taalkundigen tot de conclusie gekomen dat het een echte taal is met een eigen grammatica en vocabulaire.
Geen standaardspelling
De inwoners van het archipel spreken in het dagelijks leven Crioulo en zijn enorm trots op hun taal en cultuur. Het lijkt niet meer dan logisch dat de spreektaal een officiële status krijgt. Dus waarom is Portugees nog steeds de enige officiële taal? Om te beginnen is Crioulo een gesproken taal. De grammatica is al deels in kaart gebracht, maar de spelling blijft een groot struikelblok. De overheid heeft in 2005 het ALUPEC (Alfabeto Unificado para a Escrita do Caboverdiano), een fonetisch schrift, erkend voor het schrijven in het Kaapverdiaans Creools. Het is eigenlijk niet meer dan een richtlijn, want er is geen standaardspelling en iedereen schrijft op zijn of haar eigen manier.
Crioulo is een mengtaal van het Portugees en verschillende Afrikaanse talen. Volgens deskundigen is het zelfs een van de oudste, levende Creoolse talen.
Het feit dat het land is onderverdeeld in bovenwindse- en benedenwindse eilanden (Barlavento en Sotavento), die niet alleen op geografisch gebied van elkaar verschillen, maakt de boel niet makkelijker. Op elk eiland wordt een ander dialect gesproken. Zo wordt er Badiu gesproken op het grootste en dichtstbevolkte eiland Santiago waar zich de hoofdstad Praia bevindt. Op het cultureel centrum São Vicente, ooit onherbergzaam en onbewoond, en op de toeristische trekpleister Sal spreekt men weer varianten die meer op het Portugees lijken. Aangezien de archipel uit negen bewoonde eilanden bestaat, kun je grofweg spreken van acht á negen varianten van het Crioulo. Maar kun je dan nog wel spreken van hét Crioulo?
Spraakverwarring
Alsof er nog niet genoeg uitdagingen zijn, komt er nog bij dat niet iedereen het Portugees beheerst. Mensen die behalve het Portugees ook niet de juiste variant van het Crioulo beheersen, zouden automatisch buiten de boot vallen en dat is onacceptabel. Ook spelen spanningen die zijn overgebleven uit het koloniale tijdperk nog steeds een rol. Er zijn bovendien mensen die in het dagelijks leven uit principe weigeren Portugees te spreken. Maar er zijn er ook die juist alléén Portugees willen spreken. En naar het schijnt, staat de overheid niet toe dat er Crioulo wordt gesproken in openbare instellingen zoals universiteiten. Maar opvallend genoeg schijnt diezelfde overheid zelf wel het Crioulo te gebruiken tijdens verkiezingscampagnes.
Op elk eiland wordt een ander dialect gesproken. Een ziekenhuisbezoek op een ander eiland kan al voor problemen zorgen als de patiënt noch Portugees, noch het juiste lokale dialect beheerst.
Hoe bereik je een consensus als er zoveel factoren zijn waar je rekening mee moet houden om een taal officieel als landstaal in te kunnen voeren? Welke belangen moet je tegen elkaar opwegen? Enerzijds heb je te maken met ouderen en laaggeletterde mensen die alleen het lokale dialect beheersen en die bijvoorbeeld het journaal in het Portugees niet goed kunnen volgen. Een ziekenhuisbezoek op een ander eiland kan al voor problemen zorgen als de patiënt noch Portugees, noch het juiste lokale dialect beheerst. Anderzijds heb je te maken met jongeren, studenten, en economische en politieke belangen: Portugees spreken vergroot de kansen op de arbeidsmarkt en zorgt ervoor dat de communicatie met landen waarmee handel wordt gedreven, zoals Portugal en Brazilië, standhoudt. Tot nu toe is er nog geen oplossing gevonden en blijft Portugees de enige officiële taal in Kaapverdië. Zijn de inwoners van Kaapverdië en hun diaspora hiermee dan iets minder lost in translation? Voordat het land onafhankelijk werd van Portugal zijn veel inwoners, gedreven door armoede en kansenongelijkheid, geëmigreerd. Zodoende zijn de meeste sprekers van het Crioulo nu buiten de landsgrenzen te vinden: de grootste groepen hebben zich onder andere gevestigd in de Oostkust van de Verenigde Staten, Portugal, Frankrijk en Nederland. Totdat er een oplossing wordt gevonden, blijven de Kaapverdiërs wereldwijd hun eigen variant van het Crioulo spreken en met grote trots in hun dialect schrijven, dichten en musiceren.