Outlaws, cowboys en indianen… Hoe wild was het Wilde Westen nu echt?

High Noon, Once upon a Time in the West, Gunfight at the O.K. Corral, bekende titels? We hebben allemaal wel eens een Westernfilm gezien, of we zijn er op zijn minst langs gezapt op tv. Of misschien hebben we vroeger cowboytje en indiaantje gespeeld. Iedereen kent de stereotypes van het genre wel, en je ziet het zo voor je: een stoere cowboy met een grote hoed, gezeten op zijn trouwe ros. Hij speelt een melancholisch deuntje op zijn mondharmonica terwijl hij in een leeg woestijnlandschap een eenzame zonsondergang tegemoet rijdt na de zoveelste bankoverval verijdeld te hebben. Het narratief dat ontstaan is rondom het Wilde Westen en het idee van de frontier, de grens tussen ‘beschaving’ en ‘natuur’, is een vertrouwd en geliefd thema, niet alleen in de Verenigde Staten, maar ook in Europa.

Het Wilde Westen werd bekend bij het grote publiek in de Verenigde Staten vanaf 1860, door de opkomst van de dime novel, letterlijk vertaald: dubbeltjesroman. Dit waren boekjes van tien cent met pulpverhalen die zich meestal afspeelden aan de net ‘opengestelde’ frontier. Vaak waren dit sensationele verhalen vol clichés over edelmoedige cowboys, brutale outlaws en primitieve indianen. De populariteit van deze boekjes werd al snel gevolgd door Wild-West-shows zoals die van Buffalo Bill, die vanaf 1880 door Amerika en Europa toerde. Deze shows bestonden uit schiet- en lassokunsten en gevechten tussen cowboys en indianen. In de jaren dertig putten filmmakers inspiratie uit deze spektakels voor de eerste Westernfilms, en op die manier raakte de hele wereld in de ban van het Wilde Westen.

De eerste cowboys waren Spaans. De oorsprong van de cowboy is namelijk te herleiden tot de Spaanse vaquero, wat zoveel betekent als veeherder.

Maar wat bedoelen nu we precies als we het over het Wilde Westen hebben? Het Wilde Westen was een pionierssamenleving in de periode van grofweg 1850 tot 1900, in wat nu de zuidwesthoek van de Verenigde Staten is, onder andere in de staten Californië, Nevada, Arizona, Colorado en New Mexico. Vanaf de 17e eeuw maakte dit gebied deel uit van de Spaanse koloniën en daarna van Mexico, maar na de Mexicaans-Amerikaanse oorlog (1846-1848) moest Mexico het in 1848 afstaan aan de VS. Tot die tijd was het een heel dunbevolkt gebied, maar toen iemand in 1849 goud ontdekte in Californië, veranderde dit. Er ontstond een goudkoorts die snel om zich in heen greep en honderdduizenden mensen naar Californië lokte, en er kwam een ware volksverhuizing op gang vanaf de oostkust. Dit was hoe Amerika voor het eerst kennis maakte met de cowboy.

De cowboy is een van de meest herkenbare symbolen van het Wilde Westen. Binnen en buiten de VS denken mensen vaak dat de cowboy in de VS zelf ontstaan is, maar de waarheid is anders: de eerste cowboys kwamen uit Spanje. De oorsprong van de cowboy is namelijk te herleiden tot de Spaanse vaquero, wat zoveel betekent als veeherder. Deze vaquero’s kwamen mee naar de Spaanse koloniën in Midden- en Zuid-Amerika en hun kuddes waaierden vanaf 1600 uit over het continent. Pas door de eerdergenoemde westwaartse migratie leerden Amerikanen deze veeherders kennen, die overigens vaak van inheemse afkomst waren: in de 19e eeuw was bijvoorbeeld meer dan een derde van de cowboys in Texas van Mexicaans-indiaanse afkomst en nog eens een kwart was zwart, feiten die in Westerns regelmatig over het hoofd worden gezien. Hoewel het leven aan de frontier voor Afro-Amerikanen niet bepaald makkelijk was, hadden ze er wel minder last van discriminatie dan in de steden aan de oostkust, en als cowboy genoot je een aanzienlijke mate van vrijheid.

Het waren voornamelijk Amerikaanse soldaten die met indianen vochten en meestal juist niet de cowboys.

Iets anders dat voortkomt uit de films en shows, is het beeld van schietpartijen, bankovervallen en saloons vol dronkelappen. Nu was het natuurlijk niet alleen maar pais en vree in de kleine gemeenschappen, maar zo wetteloos als het in Westerns vaak gepresenteerd wordt, was het ook niet. Zo vonden er tussen 1859 en 1900 in totaal minder dan tien bankovervallen plaats in het bovengenoemde gebied. Wel is het zo dat er aan de frontier wat makkelijker gedaan werd over bepaalde dingen dan in het oosten, want gokhallen en hoerenhuizen konden vrijelijk bestaan. Dit kwam doordat aanvankelijk vooral mannen naar het westen trokken, en na een lange dag in de goudmijn hadden die wel eens behoefte aan wat gezelschap. Ondanks de gevaren en ziektes die het werk als prostituee met zich meebracht, was het voor vrouwen in die tijd een van de weinige manieren om economisch zelfstandig te kunnen worden. Enkele bordeelhoudsters vergaarden zelfs een klein fortuin en stelden een deel daarvan beschikbaar voor de bouw van scholen en zelfs kerken, en misschien keken wetshandhavers in ruil daarvoor de andere kant op.

Ondanks de gevaren en ziektes was prostitutie voor een vrouw in die tijd een van de weinige manieren om economisch zelfstandig te kunnen worden.

De meest schrijnende beeldvorming in boeken en films over het Wilde Westen is die van de indianen. Vaak worden ze neergezet als wilde agressievelingen die zonder reden frontierstadjes aanvielen, maar de situatie was eerder andersom. Aanvankelijk probeerden indiaanse stammen nog handel te drijven met de huifwagenkaravanen die westwaarts trokken en de uit de grond gestampte nederzettingen op de prairie. De Amerikaanse regering voerde echter actief beleid om stammen te verdrijven en hun land te onteigenen om plaats te maken voor blanke kolonisten. Regelmatig werd het leger hiervoor ingezet. Het waren dan ook voornamelijk Amerikaanse soldaten die met indianen vochten en meestal juist niet de cowboys. Die laatstgenoemden moesten namelijk met enkele mannen een enorme, wijdverspreide en slecht verdedigbare kudde in de gaten houden en trokken daarom veel liever met een grote boog om indiaans gebied heen.

De laatste jaren wordt er meer onderzoek gedaan naar hoe het er nu aan toe ging in het Wilde Westen, en literatuur en cinema beginnen daarbij langzaam aan te sluiten. Want ook al liggen de hoogtijdagen van het genre al lang achter ons, het idee van de frontier dient nog steeds velen ter inspiratie, kijk maar naar de Westernmotieven van series als Westworld of Breaking Bad.