Indringend strak en blank tekent het blokvormige gebouw zich af tegen de groene, met cipressen begroeide heuvels. Bepaald indrukwekkend, maar niet half zo bijzonder als net na de oplevering in 1925. We kijken naar een van Frankrijks allereerste woonhuizen gebouwd in modernistische stijl: Villa Noailles in het Zuid-Franse Hyères.
Bij modernistische architectuur moet je denken aan de jaren ‘20 en ‘30, aan Bauhaus, Le Corbusier of aan Gerrit Rietveld. Veel van deze gebouwen prijken inmiddels bovenaan de monumentenlijsten. Dat geldt ook voor Villa Noailles, die er echter lang niet altijd zo fris en smetteloos heeft bijgelegen. Zoals veel huizen uit deze stijlperiode, is ook dit gebouw in de tweede helft van de twintigste eeuw langere tijd verwaarloosd. Gelukkig kwam er rond de laatste eeuwwisseling een kentering in de waardering voor dit soort architectuur. Overal ter wereld zijn de afgelopen decennia modernistische woongebouwen, fabrieken, kantoorcomplexen en zelfs hele woonwijken, zoals de witte stad in Tel Aviv, op de monumentenlijst geplaatst en vaak tot in de puntjes gerestaureerd. Ook Villa Noailles ontkwam aan de sloophamer en heeft na een restauratie haar oude glorie goeddeels hervonden.
Villa Noailles zou in korte tijd een epicentrum van avant-gardistische, abstracte kunst worden
Het steenrijke aristocratenechtpaar Charles en Marie-Laure De Noailles liet de villa bouwen door de vernieuwende architect Robert Mallet-Stevens. Het progressieve stel stond open voor experimenten en hun radicaal moderne villa moest een broedplaats worden van avant-gardistische kunst. Ze slaagden in hun opzet. Villa Noailles zou in korte tijd een epicentrum worden van avant-gardistische, abstracte kunst en het gebouw zelf was een absolute voorloper in de woonhuisarchitectuur. Vernieuwend waren de kubistische vormen, het ontbreken van versieringen en het ontwerp waarbij veel ‘licht en lucht’ naar binnen kon stromen. In het gebouw is de vorm van een schip herkenbaar, de zogenaamde ‘pakketbootstijl’, met bruggen, een voorplecht en een forse schoorsteen.
De villa werd voorzien van allerlei moderne snufjes, zoals een centraal aangestuurd wandklokkensysteem, glazen schuifpuien van vloer tot plafond, een beroemd geworden lichtkoepel in de salon en – uiterst modern – een openluchtslaapkamer met een hangend bed, ontworpen door industrieel ontwerper Jean Prouvé. Boven het zwembad, een van de eerste inpandige zwembaden in een woonhuis, hingen diverse turntoestellen. Deze schommels, trapezes en turnringen waren voor bewoners en gasten een bron van vermaak, zoals te zien is in de wonderlijke zwembadscènes uit de film Les mystères du château de Dé uit 1929 van Man Ray. Deze 27 minuten durende surrealistische film, met Villa Noailles in een hoofdrol, is in zijn geheel te bekijken op de site: https://ubu.com/film/ray_chateau.html
Je kon er zomaar Jean Cocteau of Salvador Dalí tegen het lijf lopen
Om het huis in te richten en uit te breiden deed het echtpaar een beroep op de meest vooruitstrevende kunstenaars uit het interbellum. Je kon er zomaar Jean Cocteau of Salvador Dalí tegen het lijf lopen en latere beroemdheden als Piet Mondriaan en cineast Louis Buñuel waren graag geziene gasten in de villa. (Landschaps)architect Gabriel Guevrekian ontwierp de indrukwekkende kubistische tuin in de ‘voorplecht’ waar Jacques Lipchitz vervolgens beelden voor ontwierp. Ook de bekende beeldhouwer Alberto Giacometti maakte werken voor Villa Noailles. Naast beeldende kunst was er ook alle ruimte voor experimentele dichtkunst, muziek, theater en film. Alles in Villa Noailles ademde moderniteit.
Er waren ook Nederlandse kunstenaars te gast in Hyères. De Europese avant-garde was erg geïnteresseerd in de activiteiten van de vooruitstrevende beweging De Stijl met kunstenaars als Theo van Doesburg, Gerrit Rietveld en eerdergenoemde Piet Mondriaan. Het echtpaar De Noailles vroeg Theo van Doesburg om een wandschildering te maken voor het bloemenkamertje en architect Sybold van Ravesteyn kreeg de eer om meubilair te ontwerpen voor een van de logeerkamers. Villa Noailles is dus inmiddels weer mooi gerestaureerd, maar niet alle monumentale woonhuizen uit de vorige eeuw werden behoed voor verval. Een organisatie die zich sterk maakt voor het behouden en openstellen van beeldbepalende woonhuizen uit de twintigste eeuw is het wereldwijde Iconic Houses Netwerk. Op www.iconichouses.org kun je ideeën opdoen voor een leuke dagtrip of een interessant reisdoel, want alle huizen binnen het netwerk zijn voor publiek toegankelijk. Ook in Nederland zijn er diverse iconic houses te bezoeken, zoals het woonhuis van architect Sybold van Ravesteyn in Utrecht. Hij bouwde het nadat hij in Villa Noailles in contact was gekomen met de Europese kunstzinnige voorhoede. In zijn huis herken je de pakketbootstijl met een dakterras als een scheepsdek en een ronde patrijspoort aan de voorzijde van het huis (zie www.museumhuizen.nl/nl/huis-van-ravesteyn) Uiteraard maakt Villa Noailles zelf ook deel uit van het Iconic Houses Netwerk en kun je het bezoeken; tegenwoordig is er een gerenommeerde kunstgalerie en expositieruimte gevestigd.