Wat hebben de Franse presidenten Emmanuel Macron, François Hollande, Jacques Chirac en Valéry Giscard d’Estaing gemeen? Niet hun politieke gezindheid, dat moge duidelijk zijn. Wel genoten ze alle vier hun opleiding aan de École Nationale d’Administration (ENA) in Straatsburg. Georges Pompidou, een andere naoorlogse president, studeerde af aan de École Normale supérieure (ENS) in Parijs. De ENA en de ENS zijn beide zogenaamde grandes écoles, prestigieuze instellingen voor hoger onderwijs die in Frankrijk naast het traditionele universitaire bestel bestaan. Wat de grandes écoles van de gewone universiteiten onderscheidt, is dat er een zeer strenge selectie plaatsvindt aan de poort. Na een tweejarig voortraject in een zogenaamde ‘classe préparatoire’, waarover ingewijden opmerken dat je een sociaal leven in die periode beter kunt vergeten, vindt een ongekend zwaar toelatingsexamen plaats, het concours. Slechts een klein aantal kandidaten wordt toegelaten, de allerbesten. Deze uitverkorenen zijn na het afronden van de grande école verzekerd van een baan voor het leven.
De grandes écoles liggen al langere tijd onder vuur
De eerste acht grandes écoles ontstonden halverwege de achttiende eeuw en stoomden studenten klaar om zitting te nemen op hoge posities binnen staatscolleges als de Franse Raad van State en de Rekenkamer. Tegenwoordig vormen de grandes écoles een bont palet van ongeveer 220 scholen, elk met hun eigen specialisme. De drie meest vooraanstaande instellingen zijn de eerdergenoemde bestuursschool ENA, de ingenieursschool Polytechnique en de businessschool HEC. De grandes écoles hebben illustere namen voortgebracht als de filosofen Jean-Paul Sartre en Simone de Beauvoir, maar ook moderne namen als de rockster-econoom Thomas Piketty en Carlos Ghosn – u weet wel – de van fraude betichte Renault-topman die in Japan op miraculeuze wijze in een kist aan zijn huisarrest wist te ontsnappen.
Al langere tijd liggen de grandes écoles onder vuur. Het verwijt luidt dat slechts een handvol scholen de elite opleidt die in Frankrijk de dienst uitmaakt. Een studie uit 2013 bijvoorbeeld laat zien dat 80% van de mensen die destijds een topfunctie bekleedde bij de 40 grootste, beursgenoteerde Franse bedrijven oud-leerlingen waren van de drie bovengenoemde grandes écoles ENA, Polytechnique en HEC. Uit diezelfde studie bleek dat 60% van de presidentiële staf in het Elysée een grande école had doorlopen.
De klacht van de ‘gele hesjes’ was dat de bestuurlijke elite geen voeling meer heeft met wat er in andere lagen van de Franse samenleving speelt
Dit zou niet erg zijn als de studentenpopulatie een getrouwe afspiegeling vormde van de Franse samenleving. Niets is echter minder waar. Begin dit jaar werd een omvangrijke studie gepresenteerd waaruit blijkt dat het merendeel van de studenten aan de grandes écoles afkomstig is uit zeer bevoorrechte milieus, in de regio Parijs woont en van het mannelijk geslacht is. Slechts 10% van de studenten komt uit een arbeidersmilieu of heeft ouders zonder professie. De klacht van de ‘gele hesjes’ enkele jaren geleden dat de bestuurlijke elite geen voeling meer heeft met wat er in andere lagen van de Franse samenleving speelt, was dus zeker niet ongegrond. Destijds reageerde Macron op deze kritiek met de belofte om de ENA te sluiten. Zover kwam het niet. Wel zegde hij recentelijk toe om binnen de ENA zes plaatsen te creëren voor minderbedeelde studenten. Deze toezegging past binnen een bredere hervorming die Macron voorstelt: ook vier andere hogere bestuursscholenmoeten toegankelijker worden voor studenten van bescheiden komaf. Voor deze doelgroep worden speciale ‘classes préparatoires’ met de naam Talents in het leven geroepen. In de afgelopen tien jaar zijn echter al meer initiatieven ontplooid met het doel de diversiteit binnen de grandes écoles te vergroten. Vrijwel allemaal zonder succes. De toekomst moet uitwijzen of het plan van Macron meer vruchten afwerpt. Als er over tien jaar een Franse Kamala Harris in het Elysée huist, mogen we concluderen dat dit het geval was.