Een lekgeschoten koperen ketel wekt de Franse tijd weer tot leven

De Franse tijd begon echter al eerder. In 1795 trokken Nederlandse Patriotten, die uit onvrede over het bewind van Willem V naar Frankrijk uitgeweken waren, met behulp van een Frans legerons land binnen en riepen de Bataafse Republiek uit. Ze verdreven de toenmalige stadhouder Willem V die in Engeland in ballingschap ging. Verschillende bestuursvormen volgden elkaar op, totdat Napoleon in 1806 besloot dat Holland een koninkrijk moest worden. Zijn eigen broer Lodewijk Napoleon schoof hij naar voren als koning. De Hollanders waren tamelijk tevreden over deze koning, die zich zeer betrokken toonde en zelfs Nederlands leerde (‘Ieck ben konijn van Olland’). Maar keizer Napoleon vond zijn broer te meegaand met de Hollanders en dwong hem in 1810 af te treden. Koninkrijk Holland verloor op dat moment definitief zijn zelfstandigheid en werd ingelijfd bij het Franse keizerrijk. In een eerder stadium was het Nederlandse grondgebied al opgedeeld in departementen die Franse namen droegen en onder leiding van prefecten stonden. Zo was Overijssel omgedoopt tot Département des Bouches-de l’Yssel (Departement van de Monden van de IJssel). Toen in 1813 Napoleon de Slag bij Leipzig verloor, trokken de Franse troepen weg uit Holland en kwam de Franse tijd ten einde.

Omdat het dit jaar precies 200 jaar geleden is dat Napoleon stierf, is er meer dan gemiddeld aandacht voor de Franse tijd. Zo verscheen er recentelijk, onder redactie van de Nijmeegse hoogleraar Nederlandse literatuur- en cultuurgeschiedenis Lotte Jensen, een bundel met als titel Napoleons nalatenschap. Hierin belichten verschillende auteurs de fysieke en geestelijke sporen die Napoleon in de Nederlandse samenleving achterliet.

Franse sporen in Hanzestad Deventer

Ook in Deventer zijn nog tastbare sporen aanwezig uit de Franse tijd. Anne van Geuns, conservator en collectiebeheerder bij Stichting Deventer Verhaal, gunt ons graag een kijkje in de rijke historische collectie van Museum de Waag. Dankzij enkele interessante artefacten uit deze collectie komt het verhaal van de Franse tijd in Deventer tot leven.

Op 3 februari 1795 galoppeerden Franse huzaren over de Schipbrug Deventer binnen en bezetten deze vestingstad. Het prachtige Waaggebouw op de Brink werd ingericht als kazerne; er kwam een slaapzaal met 100 kribben voor 200 Franse soldaten. Twee per krib dus. De Waag diende niet alleen als slaapplaats voor het Franse garnizoen, ook werden er kogels vervaardigd, gemaakt van lood dat elders in de stad uit gebouwen was geroofd.

De schilder Nicolaas Sonnenberg (1772 – 1822) legde het leven in de late 18^e eeuw vast. Van zijn hand is onderstaand aquarel, waarop Franse soldaten en officieren te zien zijn voor de Waag in Deventer, keurig in het gelid.

Tegenwoordig is in datzelfde Waaggebouw een tentoonstellingsruimte gevestigd van Stichting Deventer Verhaal. De museumwinkel wordt opgeluisterd door een met gaten doorzeefde, oude middeleeuwse ketel die stamt uit 1434 en destijds gebruikt werd om er een valsemunter in te koken.

In de Franse tijd hing de ketel nog buiten aan het Waaggebouw. Wellicht boezemde het verhaal van de valsemunter de Fransen toch enige angst in. Want, hoewel deze straf al sinds 1590 verboden was, besloten ze de ketel onklaar te maken door er gaten in te schieten. Of deden ze dit louter uit baldadigheid?

In de Franse tijd onderging de Nederlandse samenleving ingrijpende veranderingen. Zo werden de gilden afgeschaft. Deze waren in oorsprong middeleeuws en stoelden op een besloten systeem. Niet iedereen kon zomaar lid worden. Dit strookte natuurlijk niet met de Franse ideeën van liberté en egalité. Om die reden braken de Fransen onderstaand gildeplaatje van de Deventer zilversmeden in 4 stukken. Gelukkig bleef het bewaard, want het biedt een schat aan informatie. Op de plaat staan de namen van alle 17^e– en 18^e-eeuwse zilversmeden in Deventer gegraveerd. Mooi zichtbaar zijn ook de zilvermerkjes van elke smid.

Zoals gezegd trokken in 1813 de Franse troepen weg uit Holland en dit betekende het einde van de Franse tijd. In Deventer duurde de Franse tijd echter bijna 5 maanden langer, omdat het daar gelegerde Franse garnizoen weigerde zich over te geven. Deze gebeurtenissen gingen de geschiedenis in als het Beleg van Deventer. Al vanaf de lente van 1813 werden de verouderde vestingwerken van Deventer in staat van paraatheid gebracht. Stadspoorten werden dichtgemetseld en vanuit Groningen werd munitie en geschut aangevoerd. Het schootsveld rondom de vestingwerken werd vrijgemaakt door molens, tuinhuizen en andere gebouwen te slopen of in brand te steken. In november 1813 vestigde zich een garnizoen van 2000 Franse soldaten in de stad. Russische Kozakken probeerden verschillende keren de stad binnen te vallen, maar deze pogingen bleven zonder succes.

Uiteindelijk ruimden de Fransen pas op 26 april 1814 het veld, nadat enkele weken daarvoor Napoleon met de ondertekening van het Verdrag van Fontainebleau definitief afstand had gedaan van de Franse troon. De Fransen wilden bij hun aftocht niet lastiggevallen worden door de Kozakken. Daarom strooiden ze zogenaamde voetangels op de grond om de paarden van de Russische ruitersoldaten kreupel te maken.

Met deze aftocht was het dus in Deventer dat er definitief een einde kwam aan de Franse tijd in Nederland. Hopelijk komt er binnenkort ook een einde aan de bijzondere tijd waarin wij onszelf momenteel bevinden, en kunnen we ons dan weer laven aan de Franse cultuur in Frankrijk zelf. Tot die tijd zullen we het moeten doen met dit soort prachtig bewaard gebleven Franse sporen die voorbije tijden doen herleven.