Je wist vast al dat de culturen van landen verschillen, maar wist je ook dat er een intercultureel dimensiemodel is ontwikkeld waarmee je culturen objectief met elkaar kunt vergelijken? Jazeker, zo’n model bestaat en is decennia geleden ontwikkeld door de Nederlandse wetenschapper Geert Hofstede, die vijf culturele dimensies onderscheidt. Eén van de meest fascinerende dimensies is ‘machtsafstand’: de mate waarin de samenleving accepteert dat de macht ongelijk verdeeld is. Vergelijkende studies van land tot land tonen verschillen aan in de manier waarop over machtsverhoudingen gedacht wordt. Zo komt uit onderzoek naar voren dat medewerkers van een land met een grotere machtsafstand liever niet aan hun chef vertellen dat zij het niet met hem eens zijn, en vinden zij het prettig als uitsluitend de leidinggevende de beslissingen neemt. In een land met een kleinere machtsafstand verkiezen de ondergeschikten een stijl gebaseerd op overleg en consensus.
Een land als Venezuela neemt met 81 punten een behoorlijk hoge positie in op de machtsafstandindex
De scores van de landen op de dimensie machtsafstand zijn vastgelegd in een zogeheten machtsafstandsindex. De index loopt van 0 (kleine machtsafstand) naar 100 (grote machtsafstand). Een land als Venezuela neemt met 81 punten een behoorlijk hoge positie in op de machtsafstandindex. Dit betekent dat Venezuela een land is waar maatschappelijke ongelijkheid in vrij hoge mate als normaal ervaren wordt. Nederland scoort slechts 38 punten en neemt met positie 63 op de lijst juist een lage plek in. Het denken over de hiërarchische verhoudingen verschilt dus aanzienlijk tussen Venezuela en Nederland.
De oorsprong van de verschillen in het denken over macht
De wortels van de gemeenschappelijke mentale programmering die ‘machtsafstand’ wordt genoemd, kan 2000 jaar teruggevoerd worden, tot de Romeinse tijd.
Landen waar nu Romaanse talen worden gesproken (Frankrijk, Roemenië, Frankrijk, Portugal, Spanje) stonden onder centraal gezag van het machtscentrum Rome, waarmee verondersteld mag worden dat hun bevolking bereid was orders van de machthebbers aan te nemen. In landen die tijdens de Romeinse tijd ‘barbaars’ waren, of in regio’s waar de barbaren grondgebied op de Romeinen veroverden, worden Germaanse talen gesproken. De Germanen waren verdeeld in kleinere stammen die niet bereid waren om de bevelen vanuit Rome te accepteren. Helemaal toevallig is het dan ook niet dat de Romaanstalige landen hoger scoren op de machtsafstandindex dan de landen waar Germaanse talen gesproken worden. Er lijkt vanuit een historische context dus een causaal verband te bestaan tussen het taalgebied en de manier van denken over machtsverhoudingen.
Het verband tussen machtsafstand en het voorschrijven van antibiotica
Vergelijkend onderzoek naar landen en het functioneren van hun gezondheidszorg heeft uitgewezen dat de mate van machtsafstand zich niet slechts beperkt tot de relatie ouder-kind, chef-ondergeschikte, leraar-leerling, maar ook tot uiting komt in de relatie tussen artsen en patiënten. In landen waar de machtsafstand groter is, zijn de consulten korter en is er minder ruimte voor eigen inbreng van de patiënt. Ook het medicijngebruik wordt hierdoor beïnvloed: artsen schrijven vaker antibiotica voor in landen met een grotere machtsafstand. Antibiotica worden gezien als een algemene en snelle oplossing voor de kwaal. Waar huisartsen je in Nederland een paracetamolletje adviseren, schrijft de dokter in Venezuela antibiotica voor.
Mijn Venezolaanse vrouw is timide tijdens het gesprek met de dokter
Empirisch onderzoek bevestigt de conclusie over de relatie tussen de score van een land op de machtsafstandindex. Door mijn Nederlandse bril gezien klopt de conclusie dat ‘de Venezolaan’ een nogal ondergeschikte positie inneemt in het gesprek met autoriteiten. Zo is mijn Venezolaanse vrouw timide tijdens het gesprek met de dokter en in mindere mate assertief dan zij normaal gesproken is. De scherpe en kritische vragen komen in die situaties dan ook van mij, de mondige Nederlander.