Een van de meest fascinerende vrouwen uit de Franse geschiedenis is Marie-Antoinette. Er zijn veel films en boeken verschenen over de laatste koningin van Frankrijk, haar echtgenoot koning Lodewijk XVI en hun tragische dood door de guillotine. Maar klopt het beeld dat we vandaag de dag hebben van deze vrouw? Wat zijn de feiten en welke rol heeft ‘fake news’ gespeeld bij de ondergang van de Franse monarchie en haar laatste koningin?
Marie-Antoinette wordt geboren als dochter van de Oostenrijkse keizer Frans I (1708-1765) en Maria Theresia van Oostenrijk (1717-1780). In 1770 wordt ze op veertienjarige leeftijd uitgehuwelijkt aan de Franse troonopvolger Lodewijk XVI, die dan zelf nog maar vijftien jaar oud is. Het huwelijk is politiek gemotiveerd en bedoeld om de banden tussen Oostenrijk en Frankrijk aan te halen die elkaar vijandig gezind zijn.
In eerste instantie wordt Marie-Antoinette bij aankomst in Parijs enthousiast ontvangen door het volk. De jonge vrouw houdt van uitbundige feesten en geeft veel geld uit aan mooie kleding en juwelen. Zo probeert ze haar leven aan het hof van Versailles aangenamer te maken, omdat haar gearrangeerde huwelijk aanvankelijk niet liefdevol is. In 1774 wordt Lodewijk XVI tot koning gekroond en daarmee is Marie-Antoinette op achttienjarige leeftijd koningin. Het volk komt echter steeds meer in opstand tegen de monarchie. De koning voert verschillende oorlogen en de financiering ervan is een aanslag op de staatskas. Alleen burgers en boeren betalen in die tijd belasting en zij zien met argusogen hoe hun belastinggeld verspild wordt. De hoge onderhoudskosten van het paleis van Versailles en de spilzucht van Marie-Antoinette zijn een doorn in het oog van het hongerlijdende volk. Ook de adel is ontevreden omdat Lodewijk XVI probeert hun macht te beperken. Illegale pamfletten met het koningspaar als mikpunt van spot worden overal verspreid. Er verschijnen spotprenten waarop de koningin afgebeeld staat als een overspelige vrouw die er veel minnaars en minnaressen op nahoudt en pamfletten met uitingen dat Marie-Antoinette niets zou geven om haar volk. Ze zou zich nooit laten zien aan de burgers en zich nooit buiten het paleis begeven. Het volk wantrouwt haar vanwege haar Oostenrijkse afkomst. Oostenrijk is de vijand en het volk beschuldigt haar van bemoeienis met staatszaken.
Niet alleen pamfletten zetten de koningin in een kwaad daglicht, er worden ook roddels verspreid. Toen Marie-Antoinette verteld werd dat de arme bevolking niets te eten had, zou ze de beroemde uitspraak gedaan hebben: ‘Le peuple n’a pas de pain, qu’il mange de la brioche’ (Als het volk geen brood heeft, laat ze dan brioche eten). Brioche is een duur luxebrood en de uitspraak van de koningin wekt de woede van het volk op. Zij begrijpt totaal niet wat er leeft onder de arme bevolking, anders zou ze zoiets niet zeggen! Maar zijn al deze roddels en aantijgingen waar en klopt het beeld dat in de geschiedenisboeken van haar geschetst wordt?
« Si le peuple n’a pas de pain, qu’il mange de la brioche » Marie-Antoinette, 1789
De uitspraak over het eten van brioche is onlosmakelijk met Marie-Antoinette verbonden. Historici beweren dat ze dit waarschijnlijk nooit gezegd heeft, omdat er in de 16e eeuw al folkloristische verhalen rondgingen in Duitsland waarin eenzelfde uitdrukking voorkomt. Het verhaal gaat dat een adellijke Duitse vrouw zich afvraagt waarom boeren geen ‘Krosem’ eten als ze hongerig zijn. ‘Krosem’ is een soort luxe, zoet brood. De vergelijking met brioche is snel gemaakt.
Een andere reden waarom getwijfeld wordt dat Marie-Antoinette die uitspraak gedaan heeft, is het boek ‘Confessions’ van de Franse schrijver Jean-Jacques Rousseau. Wanneer Rousseau in dit boek over ‘een belangrijke prinses’ schrijft, vermeldt hij het citaat ‘Qu’ils mangent de la brioche’. Als de prinses te horen krijgt dat de boeren geen brood hebben, antwoordt ze: ‘Laat ze brioche eten’. Rousseau onthult niet welke prinses hij bedoelt in zijn boek. Hij rondt ‘Confessions’ af tussen 1765 en 1767. Marie-Antoinette is in 1765 tien jaar oud en woont nog niet aan het Franse hof. Het is dus onmogelijk dat Rousseau met ‘de belangrijke prinses’ op Marie-Antoinette doelt. Het boek ‘Confessions’ is in die tijd een inspiratiebron voor de revolutionaire beweging in Frankrijk en de uitspraak wordt dankbaar in verband gebracht met Marie-Antoinette, om haar en de monarchie in een kwaad daglicht te stellen.
Het verzet en de volkswoede zijn niet te stuiten door de opruiende aantijgingen. Op 21 september 1792 wordt de monarchie afgeschaft. Lodewijk en Marie-Antoinette worden ter dood veroordeeld en sterven onder de guillotine. Dat markeert het einde van de Franse monarchie, maar de verhalen leven nog immer voort …