Een gezellig etentje met collega’s in een restaurant. Een warm weerzien met vrienden van vroeger op een verjaardag. Of een bezoekje aan (schoon)moeders op zondagmiddag. Bij aankomst worden er drie zoenen uitgewisseld. Althans, tussen de mannen en de vrouwen en de vrouwen en de vrouwen. Eerst links, dan rechts, dan links. Kort, krachtig, calvinistisch. Dit moet Nederland zijn.
Zo geroutineerd als het hier gaat, zo gênant kan het eraan toe gaan in Frankrijk. Daar bestaat ware kus-keuzestress. Allereerst rijst de vraag: wie van het gezelschap zoen je? Vervolgens: hoeveel zoenen geef je? En tot slot: eerst de linkerwang of eerst de rechterwang? Botsende neuzen, te vroeg wegdraaiende hoofden of aangetaste ego’s. Erg ongemakkelijk om mee te maken. Ook om te zien, overigens. In Nederland geven we elkaar drie zoenen. Zijn het er in Frankrijk niet gewoon twee? Pas vraiment. Om meer over de zoencultuur van Frankrijk te weten te komen, moet je zeker even verder lezen. Maak desnoods aantekeningen. Of nog beter, open alvast een leeg Excel-sjabloon.
Voor we ons verdiepen in aantallen en onderlinge regionale verschillen, is het verstandig eerst te weten te komen of er wel of niet gezoend moet worden. Vrouwen kunnen onthouden dat zij in principe beide geslachten een X aantal kussen geven. Vrouwelijke collega’s onderling doen dat wanneer zij elkaar bij aankomst op het werk en bij vertrek gedagzeggen. Dit geldt ook voor vriendinnen, moeders, dochters, zussen, tantes en nichten in Frankrijk. Vrouwen en mannen zoenen elkaar ook, maar alleen als ze elkaar goed kennen omdat ze vrienden, familie of goede collega’s van elkaar zijn. Dat moeten dan wel collega’s op hetzelfde niveau zijn, want leidinggevenden en werknemers zoenen elkaar niet. Vergeet daarbij niet dat het bij ‘faire la bise’ altijd om oppervlakkige beleefdheidszoenen gaat, zonder enige romantische lading. Bij ‘faire un bisou’ kan dat anders liggen, al hoeft dat ook niet altijd zo te zijn. Mannen geven elkaar eerder een hand (met een omhelzing) dan een kus. Er zijn wel overigens wel Franse mannen die elkaar gedag zeggen met een paar zoenen.
Vrouwen kunnen onthouden dat zij in principe beide geslachten een X aantal kussen geven.
Een paar zoenen, dat zijn er dus twee, in Frankrijk? Over het algemeen wel. Maar Frankrijk zou Frankrijk niet zijn als ook dáár niet vele uitzonderingen op bestaan. In sommige delen van Frankrijk zoenen de locals elkaar namelijk zelfs vier keer. Je vindt ze met name ten noorden van midden-Frankrijk, zoals in de departementen Aube, Haute-Marne, Orne, Yonne én meer richting het noordoosten (Orne). In deze contreien zijn de meningen overigens wel enigszins verdeeld; zij die niet kiezen voor vier, kiezen voor de ‘standaard’ twee. En hoewel niets standaard is op dit vlak, is een even aantal zoenen erg populair in Frankrijk. Zo zijn er zeker 32 departementen verspreid over heel Frankrijk waar het een nek-aan-nek-race is tussen de twee-zoeners en de vier-zoeners.
Zoenen ze dan nergens drie keer, zoals bij ons in Nederland? Jawel, ook les trois bises staat op het menu. Deze variant kom je voornamelijk tegen in het zuiden van Frankrijk, specifiek daar waar de regio’s Provence-Alpes-Côte d’Azur, Occitanie en Auvergne-Rhône-Alpes elkaar raken. Maar het zou te kort door de bocht zijn om te stellen dat de gehele Franse Rivièra van de drietrapszoen is. In Marseille, Nice, Toulon en omgeving zijn het er twee. Ben je nog mee? Mooi, dan is het nu tijd om het over de minder gulle kussers te hebben. De Belgen kiezen over het algemeen voor één zoen per keer. Je zou dan ook verwachten dat de noordelijke regio’s van Frankrijk zich hierbij aansluiten. Het noorden kiest bij voorkeur echter voor twee zoenen. Er zijn wel Fransen die elkaar één zoen geven, maar die wonen gek genoeg vooral in het uiterste puntje van Bretagne, in Finistère. In de rest van Bretagne kiest het gros voor de traditionele twee. Mocht je jouw Franse schoonmoeder maximaal één keer willen zoenen, dan kun je ook proberen om specifiek in Deux Sèvres of Saône-et-Loire aan de man of vrouw te geraken. Daar is het stuivertje wisselen tussen één en twee zoenen. Dan zijn we er bijna, voor wat betreft Europees-Frans gezoen.
Als je de draad inmiddels kwijt bent, ben je niet de enige. Het blijkt dat de Fransen het zelf ook lastig vinden om al die regionale verschillen te onthouden.
Laten we de Corsicanen even niet vergeten. Zij vinden vijf keer zoenen de normaalste zaak van de wereld. Al mag twee ook. Maar dan liever in Noord-Corsica dan in Zuid-Corsica. Het zuiden vindt drie stuks ook een prima keuze. Tot slot kiest ook het kleinste departement van Frankrijk (Territoire de Belfort) bijzonder vaak voor vijf zoenen. Zou dat zijn omdat ze pal tegen Zwitserland aan liggen? Nee, dat niet. In Franstalig Zwitserland geven ze elkaar namelijk drie zoenen.
Dan zijn er nog de overzeese gebiedsdelen van Frankrijk. Het tropisch warme klimaat zorgt er voor zwoele avonden. De bevolking is er hartelijk en temperamentvol. Wordt er dan ook meer gezoend bij ontmoetingen? Ja en nee. Van twee zoenen kijkt niemand raar op, het is en blijft immers Frans grondgebied. In Frans-Guyana en op Réunion zit je met twee keer zoenen safe. Opvallend is wel dat in andere delen van overzees Frankrijk vijf keer zoenen ook heel veel voorkomt. Met name op het Caraïbische eiland Guadeloupe. Op Martinique juist weer niet. En 12.000 kilometer verder, op Mayotte (tussen Madagascar en Mozambique), kiezen evenveel Mahorais voor vijf als voor twee kussen. Zo blijkt elk overzees gebiedsdeel een eigen voorkeur te hebben.
Je komt een heel eind als je weet hoeveel zoenen gangbaar zijn in een bepaalde Franse regio. Toch kun je ook dan je neus nog stoten. Want aan welke kant te beginnen? Hierin lijken de Fransen op de Nederlanders; ze kiezen doorgaans voor de eerste zoen op de rechterwang. Dat doen ze in heel Frankrijk, behalve in het zuiden (Provence, Alpen, Pyreneeën) en enkele departementen in la Bourgogne-Franche-Comté, zoals Territoire de Belfort. Je weet wel, waar ze elkaar regelmatig vijf zoenen geven. De Normandiërs, die een voorkeur hebben voor twee of vier zoenen, zijn het onderling niet eens over welke wang als eerste gezoend moet worden. In Zuid-Normandië beginnen ze rechts maar in Noord-Normandië vaker links. Zouden ze dat hebben van het linksrijdende Verenigd Koninkrijk? Waarschijnlijk niet, die beginnen altijd rechts.
In sommige delen van Frankrijk zoenen de locals elkaar zelfs vier keer.
Als je de draad inmiddels kwijt bent, ben je niet de enige. Het blijkt dat de Fransen het zelf ook lastig vinden om al die regionale verschillen te onthouden. Er zijn zelfs websites in het leven geroepen om het overzicht te bewaren. Je vindt er plattegronden van Frankrijk waarop de verschillen per regio zijn weergegeven. Op http://combiendebises.free.fr/ kun je zelfs je stem uitbrengen over het aantal zoenen en aan welke kant te beginnen met zoenen.
Waar komt al die variatie toch vandaan? Daar bestaan verschillende theorieën over. Zo zou het geven van één begroetende kus al uit de tijd van de Romeinen stammen en later door de Fransen zijn overgenomen. Bij hoge uitzondering waren het er twee. In de 17e eeuw ontstond er in Zuid-Frankrijk, waar veel protestanten woonden, een duidelijke voorkeur voor drie zoenen, corresponderend met de Goddelijke Drie-eenheid: de Vader, de Zoon en de Heilige Geest. Het opstandige Marseille deed hier toen al niet aan mee, en nog steeds niet. Verwarrend genoeg werden de drie zoenen in Nederland juist vanuit het katholieke Brabant en Limburg over de rest van ons land verspreid. Wetenschappers zijn er nog niet over uit waar om er zó veel verschillende lokale tradities bestaan op dit vlak. Feit is wel dat de Fransen het zelf ook niet eenvoudig vinden. De Spanjaarden hebben het een stuk makkelijker, met twee kussen als standaard. Enkele regionale uitzonderingen daargelaten. Maar dat is voer voor een nieuw artikel. En een nieuw Excel-tabblad.