De bekende Johan Cruijff vertaalde ‘op een gegeven moment’ ooit nogal letterlijk met en un momento dado. Als je kijkt naar de letterlijke betekenis van uitdrukkingen zijn die soms eigenlijk ook best gek, en ook moeilijk te vertalen! Neem ‘de kat in de zak kopen’, ‘daar kraait geen haan naar’ of ‘oude koeien uit de sloot halen’. Ze spreken niet bepaald voor zich. Ook het Spaans kent zo zijn wonderlijke uitdrukkingen. Ken jij de betekenis van de volgende uitdrukkingen?
¡Aguas!
Wat zou aguas kunnen betekenen? Juist: pas op! Letterlijk betekent aguas water, of eigenlijk het meervoud van water. Maar waarom zouden ze ‘water!’ roepen als je moet oppassen? Deze uitdrukking komt uit Mexico en stamt uit het koloniale tijdperk. Omdat er toen nog geen waterafvoer bestond, gooiden ze het water waarmee ze afwasten en schoonmaakten vaak vanaf het balkon naar beneden. Om mensen de kans te geven opzij te springen, riepen ze: ¡Aguas!
Me llevo el paraguas por si las moscas
‘Ik neem een paraplu mee voor als de vliegen’. Op het eerste gezicht niet echt een logische vertaling. We kunnen het ons eigenlijk niet meer voorstellen, maar er is een tijd geweest waarin er geen koelkasten bestonden. Ook in die tijd wilden mensen hun voedsel natuurlijk zo lang mogelijk vers houden. Ze dekten het eten af voor het geval er vliegen (las moscas) op af kwamen. Por si las moscas betekent dus ‘voor het geval dat’.
¡Tienes mala leche!
Zegt iemand tienes mala leche tegen je, ga dan maar even bij jezelf na of je onaardig bent geweest. Het betekent namelijk dat je ‘slechte melk hebt’, oftewel, slechtgehumeurd bent! Ook voor de ontstaansgeschiedenis van deze uitdrukking moeten we terug naar vroegere tijden. Als een moeder haar kind geen borstvoeding kon geven, was het gebruikelijk een zogenaamde voedster in te huren. Was je kind later een brutale aap die veel herrie schopte, dan werd de schuld gelegd bij de ‘slechte melk’ van de voedster.
Me importa un pimiento
‘Het kan me een paprika schelen!’ Je kunt de betekenis van deze letterlijke vertaling waarschijnlijk al een beetje raden. In het Nederlands zeggen we dat het ons niets kan schelen of ‘dat het ons een worst zal wezen’. Maar waarom hebben ze het in het Spaans nu juist over een paprika, en niet over een citroen, prei of pompoen? Deze uitdrukking komt uit de wereld van de schilderkunst. Kunstenaars werden steeds bedrevener in het schilderen van stillevens en daarmee ontstond de drang naar meer uitdaging. Een citroen was door zijn bobbelige schil een veel interessanter object om te schilderen dan de paprika met zijn gladde en glanzende oppervlak. Hieruit is toen de uitdrukking me importa un pimiento geboren.
Me puso los cuernos
Tja, poner los cuernos… De uitdrukking stamt uit de Vikingtijd, een tijd waarin de leiders van deze groep nogal wat voordelen genoten. Een daarvan was de mogelijkheid intieme relaties te beginnen met welke vrouw dan ook; vrijgezel, verloofd of getrouwd, het maakte allemaal niet uit. Ze spendeerden dus zo nu en dan wat tijd in het gezelschap van een dame, en om niet gestoord te worden tijdens hun onderonsje hingen ze een helm met hoorns aan de deur. Letterlijk betekent poner los cuernos dus ook ‘de hoorns opzetten’, maar wat je eigenlijk bedoelt als je zegt dat iemand de hoorns heeft opgezet, is dat hij is vreemdgegaan.
Duidelijk is dat je uitdrukkingen zelden letterlijk kunt vertalen. Maar deze laatste, als afsluiter, is zelfs zonder vertaling wel duidelijk: ¡Adiós, amigos!