In 2019 verscheen er een nieuwe versie van de Dikke Van Dale, waarin opviel dat er veel nieuwe klimaattermen aan het woordenboek waren toegevoegd. Dit weerspiegelt de toegenomen aandacht voor het klimaat. Nieuwe woorden en goede communicatie zijn nodig om de complexe problemen rondom klimaatverandering te bespreken en op te lossen. Dit heeft ook gevolgen voor vertalers.
Ontwikkelingen van klimaattermen
Nieuwe woorden verschijnen in de Dikke Van Dale wanneer ze gangbaar zijn: wanneer woorden vaak op de televisie, de radio of op sociale media gebruikt worden en als mensen erover praten. De Dikke Van Dale telt dan hoe vaak het woord in de media voorkomt. Als het woord courant is, dan komt het in het woordenboek te staan.
Het woord klimaat kwam al voor in de eerste Van Dale, die Johan Hendrik Van Dale in 1872 opstelde. In 1950 verschenen de eerste zes samenstellingen, met voor het eerst de term klimaatverandering. Na het rapport van de Club van Rome in 1972, dat de impact van de economische groei op het milieu beschreef, volgden steeds meer samenstellingen met klimaat: van 17 in 1984, naar 20 in 2005, 113 in 2015 en 200 in 2018. Je zou kunnen zeggen dat het aantal klimaatwoorden net zo exponentieel gestegen is als de hoeveelheid broeikasgassen in de lucht.
Je zou kunnen zeggen dat het aantal klimaatwoorden net zo exponentieel gestegen is als de hoeveelheid broeikasgassen in de lucht.
Dat de toegenomen hoeveelheden koolstof in de lucht global warming kunnen veroorzaken, werd overigens al in 1896 gesteld door de Zweedse scheikundige Svante Arrhenius. Sindsdien meten wetenschappers de temperatuur van de oceanen en de hoeveelheden broeikasgassen in de lucht. Dit is dus geen nieuw fenomeen. Wat wel nieuw is, zijn de sterk opgelopen hoeveelheden en de problemen die daarbij komen kijken. Maar dat terzijde.
Adequate termen nodig voor klimaatactie
In 2019 kwam The Guardian veelvuldig in het nieuws nadat het Britse dagblad zijn stijlgids had aangepast met klimaattermen die de toegenomen urgentie van de globale klimaatproblemen beter reflecteren. Zo ging de voorkeur uit naar global heating in plaats van global warming en naar climate emergency, breakdown of crisis in plaats van climate change. Climate change komt namelijk mild en passief over, terwijl de mensheid op een ramp afstevent. Die urgentie wordt beter uitgedrukt met de term climate crisis.
Niet alleen The Guardian zag zich genoodzaakt om nauwkeurigere termen te gebruiken. In 2018 publiceerde het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) een rapport waarin wetenschappers waarschuwden voor de consequenties van de huidige stijgende temperaturen op aarde. Hierdoor zagen de Verenigde Naties, de Europese Unie, vele politici, de paus en meteorologische instellingen de noodzaak om hun woordgebruik aan de veranderende ontwikkelingen aan te passen. Vele media volgden, zij het niet allemaal met dezelfde precisie of urgentie.
Om de bereidheid klimaatactie te nemen hoog te houden, blijft nauwkeurige en heldere communicatie nodig.
In december 2024 verscheen er een onderzoek in het wetenschappelijke blad Journal of Environmental Psychology dat aantoonde dat de bereidheid om actie tegen klimaatverandering te nemen, niet beïnvloed wordt door aangepaste klimaattermen. Desalniettemin is de bereidheid om klimaatactie te nemen hoog. En om die hoog te houden, blijft nauwkeurige en heldere communicatie nodig zodat mensen weten welk type actie mogelijk of vereist is. Een crisis of noodsituatie vergt andere maatregelen dan een langdurig probleem. Bij maatregelen om visstanden te verbeteren, is het wel zo handig om te weten of het over een specifiek visbestand gaat of over een gehele vispopulatie. En slechts weinig mensen zullen zich geroepen voelen om aan klimaatadaptatie te doen, wanneer ze niet weten wat adaptatie betekent.
Klimaattermen vertalen
De juiste terminologie kiezen, is iets waar ook vertalers scherp op moeten zijn. Veel teksten over klimaatverandering zijn geschreven door wetenschappers. Daardoor bevatten ze complexe termen zoals carbon neutrality en loss and damage. Het vertalen van dit soort woorden vereist niet alleen kennis van de terminologie, maar ook begrip van de context. Lastig is het wanneer begrippen in een andere taal niet bestaan of een andere lading hebben. Zo bestaan er in sommige talen meerdere begrippen voor energie. Het Hindi maakt bijvoorbeeld onderscheid tussen spirituele energie en energie die opgewekt wordt om elektriciteit of producten te produceren.
Een andere kwestie is beeldspraak. Sowieso is het zaak om scherp te zijn op metaforen. Deze kunnen misleidend zijn wanneer ze hun oorspronkelijke betekenis verliezen of de verkeerde associaties oproepen. Klimaatverandering wordt bijvoorbeeld weleens geframed als een tikkende tijdbom, maar de destructieve gevolgen van een bom suggereren dat actie tegen de crisis zinloos is, terwijl elke actie de impact van klimaatverandering wel degelijk kan beperken. Net als losse termen vormen metaforen soms een flinke uitdaging voor vertalers wanneer de lading in de ene taal anders dan in de andere. Bijvoorbeeld wanneer een doodnormale uitdrukking uit de ene taal een veel sterkere metafoor wordt in de andere taal. Wanneer een metafoor niet zomaar in de doeltaal omgezet kan worden, dan is het vaak beter om hem weg te laten en alleen de betekenis te vertalen.
Inwoners van Houston die geen Engels spraken, waren niet op de hoogte van de naderende storm Beryl doordat er geen vertalingen beschikbaar waren.
Nauwkeurige vertalingen zijn essentieel voor klimaatoplossingen. Inheemse bevolkingsgroepen hebben veel kennis van de effecten van klimaatoplossingen. Om deze te toetsen, is effectieve communicatie tussen wetenschappers, overheden en de lokale bevolkingsgroepen nodig. Daar zijn weer correcte vertalingen voor nodig. Verkeerde vertalingen kunnen leiden tot miscommunicatie en verwarring, wat funest kan zijn voor een klimaatoplossing of voor de lokale bevolking zelf. Ook zijn correcte vertalingen nodig bij klimaatrampen, om levensgevaarlijke situaties of noodsituaties in goede banen te leiden. In juli 2024 waren inwoners van Houston die geen Engels spraken, niet op de hoogte van de naderende storm Beryl doordat er geen vertalingen beschikbaar waren. Gelukkig is daar inmiddels een taalcoördinator aangesteld.
Het aantal klimaatwoorden is de laatste decennia even sterk toegenomen als de omvang van het klimaatprobleem. Naarmate het probleem dringender wordt, neemt ook de noodzaak toe om hier goed over te communiceren. Dat vraagt om heldere taal, nauwkeurige woordkeuze en correcte vertalingen. Voor vertalers ligt er dus een interessante uitdaging te wachten. Goede vertalingen zijn nodig om klimaatverandering aan te pakken. En hoe klimaatverandering zich in de toekomst verder ontwikkelt, dat lezen we tegen die tijd weer af aan de trends in klimaatwoorden.